Ortmann, Wilhelm

Geboortedatum:: 12 juni 1909 (Gelsenkirchen (Duitsland))
Overlijdensdatum:: 3 november 1943 (Scheveningen)

Biografie

Woonde in Herveld. Zoon van mijnwerker Heinrich Ortmann en Anna Mensing. Jongste uit een Rooms-Katholiek gezin van achttien kinderen, van wie een flink aantal op jonge leeftijd overleed. Twee broers sneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Boerenarbeider/mijnwerker gedurende vier weken. In Schermbeck (ten oosten van de Weser) kreeg hij kennis aan de uit Oost-Pruisen afkomstige dienstbode Martha - Anna - Orlick, die zwanger van hem werd. Hij wilde wel met haar huwen, maar zij beantwoordde zijn brieven niet. Zij keerde naar haar geboortestreek terug, waar zij in mei 1929 in Bischofsburg (nu: Biskopiec in het noordoosten van Polen) het leven aan een dochter schonk. In de zomer van dat jaar ging Ortmann naar Nederland, waar hij eerst in de Achterhoek en de Liemers en van 1934 af in de Over-Betuwe als boerenknecht of landarbeider bij verschillende boeren werkzaam was. Kinderen van werkgevers noemden hem later een goede boerenknecht die van alles kon, handig was en eigen gereedschap had. Hij had een strafblad. Voor de diefstal van kippen en konijnen werd hij – waarschijnlijk in 1942 – veroordeeld tot zes weken gevangenisstraf. Op nieuwsjaarsdag 1943 verloofde hij zich met Grada (Gradje) uit Heteren. Hij was van plan met haar te trouwen en wilde de boerderij van zijn aanstaande schoonpapa overnemen. Daarvoor was geld nodig. Met zijn vertrek naar ons land had hij zich bovendien aan de onderhoudsplicht voor zijn kind onttrokken. Op 17 april 1943 bleek dat de autoriteiten in Bischofsburg hem uiteindelijk toch hadden opgespoord. Hem werd een rekening van 4200 Reichsmarken voorgeschoteld voor niet betaalde onderhoudskosten. De 750 gulden die had gespaard was bij lange na niet voldoende.
Op de morgen van woensdag 21 april 1943 werd Heteren opgeschrikt door een viervoudige moord. Polderwerker Jan Jansen uit Heteren had de gewoonte zijn gereedschap na afloop van zijn werkzaamheden bij landbouwer Petrus Degen (1*) op te bergen. Omstreeks half zeven die ochtend zag hij dat de voordeur al open was. Toen hij naar binnen ging, ontdekte hij eerst het stoffelijk overschot van knecht Evert Fukking (2*) en vervolgens dat van diens baas. Om hulp te halen ging hij naar de een eindje verderop gelegen boerderij van Jilles van Maanen (3*). Niemand reageerde echter op zijn geroep. Dat was reden om deze boerderij bij het politie-onderzoek te betrekken. Binnen werd ook de boer vermoord aangetroffen. De beide kinderen, meisjes van bijna twee jaar en nog maar negen weken, bevonden zich ongedeerd in hun bedjes. Hun moeder, Didrika van Maanen-Smids (4*), was aanvankelijk onvindbaar, maar met behulp van de ingeschakelde speurhond werd zij in de loop van de morgen op enige afstand van de boerderij in nachtgewaad dood in een sloot gevonden. De groep Elst van de Marechaussee slaagde erin de zaak binnen 48 uur op te lossen. In eerste instantie viel de verdenking op twee schippers van de sleepboot Rijn. Die waren de avond voor de moorden in de buurt van de boerderij gesignaleerd. Ze waren op pad geweest om eieren en melk te kopen. Degen had hen vanuit zijn slaapkamerraam gezegd dat hij hen niet kon helpen. De aangehouden schippers, die al naar Nijmegen waren overgebracht, moesten weer worden vrijgelaten. Maar wel wisten de speurders nu dat de dader of daders zeer waarschijnlijk uit de omgeving kwamen, want voor hem of hen had de landbouwer de deur wel geopend. Ortmann kwam in beeld doordat hij korte tijd voor de moorden tegenover een koopman uit Heteren, bij wie hij een nacht had doorgebracht, zijn geldzorgen had geuit. Hij had het er voortdurend over gehad, hoe hij aan geld kon komen. Ortmann was, toen de politie bij hem aanklopte, niet thuis. Hij was op de fiets naar Arnhem. Van zijn afwezigheid werd dankbaar gebruik gemaakt om een kijkje in zijn slaapkamer te nemen. Daar werden natte, pas gewassen kledingstukken aangetroffen. Op zijn uniform van de Schutzgruppe zaten bloedvlekken. Hij was als Rijksduitser verplicht op gezette tijd bewakingsdiensten te verrichten. De aanwijzingen voor zijn betrokkenheid bij de roofmoorden waren zo sterk dat de opsporingsautoriteiten jan en alleman optrommelden om hem bij terugkomst meteen te kunnen inrekenen. Op verschillende plekken werd gepost. Bij zijn arrestatie, omstreeks een uur in de nacht van donderdag 22 op vrijdag 23 april 1943, bleek hij in het bezit te zijn van een vrij groot geldbedrag. Naderhand kwamen nog meer uiterst belastende zaken boven water, zoals aan de familie Van Maanen uitgereikte distributiebonnen, de handschoenen van de boerin, een enveloppe met 2575,50 gulden en een geldtrommeltje met 4885 gulden. De Duitser werd eerst ingesloten in de Koepelgevangenis in Arnhem. Via de strafgevangenis in Utrecht kwam hij in Scheveningse gevangenis terecht. Op de zitting van het Obergericht bekende hij. Op 19 april 1943 had hij in bed het besluit genomen om Degen zodanig onder druk te zetten dat die hem ƒ1000 zou geven. Hij zou tegenover de landbouwer het verhaal ophangen dat hij geld nodig had om zijn met financiële problemen kampende familie in Duitsland te helpen. Om indruk op Degen te maken zou hij zijn uniform van de Schutzgruppe aantrekken en de kleine stalen bijl, die hij uit een neergestort geallieerd vliegtuig had weggenomen, aan zijn koppel hangen. Op dinsdagavond 20 april was hij omstreeks half elf op de fiets richting Heteren vertrokken. Hij vertelde dat het niet zijn bedoeling was geweest om de slachtoffers te doden. Maar toen Fukkink hem de deur uit poogde te werken, had hij deze een klap met de bijl op het hoofd gegeven. Degen, die zijn knecht te hulp schoot, kreeg eveneens een mep op het hoofd. Boerin Van Maanen, die op het hulpgeroep van Fukking afkwam, rende weg, nadat zij zag, wat er gaande was. Ortmann besefte dat zij hem als dader zou kunnen aanwijzen en ging op de fiets achter haar aan. Ook zij kreeg een klap met de bijl op het hoofd. Zij viel in een sloot. Toen zij poogde op het droge te komen, gaf hij haar opnieuw een slag met de bijl op het hoofd. Het droevige gevolg was dat zij verdronk. Teruggekomen bij het huis van Degen zag hij de landbouwer en zijn knecht overeind zitten. Volgens de Duitser had Degen hem 1200 gulden gegeven. Dat weerhield hem er echter niet van om de twee mannen nog eens met de bijl op het hoofd te slaan. Later hoorde hij dat Van Maanen zijn echtgenote zocht. Naar zijn zeggen vertelde hij de boer dat hij diens vrouw had gedood. Van Maanen werd eveneens met de bijl om het leven gebracht. De dader doorzocht daarna, zoals hij eerder bij Degen had gedaan, de boerderij. Tot zijn buit behoorde 30 kilogram spek. De bijl had hij bij thuiskomst in het grindgat bij de boerderij van zijn baas gegooid en zou na zijn arrestatie op zijn aanwijzingen weer worden opgedregd. Op donderdagochtend 22 april 1943 vroeg hij zijn werkgever om een vrije dag, omdat hij om privé-redenen naar Arnhem moest. Op de fiets met een koffer achterop vertrok hij richting Arnhem. Onderzoek leerde nadien dat hij op het station Zetten-Andelst op de trein was gestapt. Het spek had hij voor 435 gulden verkocht aan ene Paul, die hij bij de Schutzdienst had leren kennen. Het Obergericht legde hem de doodstraf op. Na afwijzing van zijn gratieverzoek is Ortmann op 3 november 1943 om half negen 's morgens in de gevangenis van Scheveningen geëxecuteerd. Naaste familieleden ontfermden zich over de beide kinderen.
(1*) Jan Hendrik Lubbertus Jansen (26 januari 1926 – 21 januari 2009)
(2*) Petrus Jacobus Degen (25 juli 1875 Elst)
(3*) Evert Fukkink (1 februari 1886 Zetten)
(4*) Jilles van Maanen (2 juli 1904 Heteren)
(5*) Didrika Johanna van Maanen-Smids (2 september 1911 Elst).

Heeft u zelf meer informatie over deze persoon? Lever het aan!

Bronnen

Informatie:: Het bovenstaande is geheel gebaseerd op een serie van vier artikelen van Wim van de Westeringh in de Nieuwsbrief van de Historische Kring Kesteren en Omstreken en het Arend Datema Instituut, 26ste jaargang, nr. 1, januari 2008; 27ste jaargang, nr. 1, december 2008; 27ste jaargang, nr. 3, augustus 2009; 28ste jaargang, nr. 1, december 2009; site wiewaswie.nl; online-begraafplaatsen.nl.